Dagboek van Merve Bedir: oktober 2023
Gepubliceerd op
Ik werd door Gemene Grond uitgenodigd voor een onderzoek dat zal helpen bij het ontwikkelen van een strategie omtrent de openbare kunstopdrachten in het Merwede woningbouwproject. Vanaf juni 2023 ben ik bezig met een plan van aanpak en vanaf maart 2024 zal er meer intensief veldwerk gedaan worden. De opdracht is om onderzoek te doen naar “commons” en “commoning”. In mijn voorgaande projecten is al gebleken dat zo’n breed concept verschillende vormen op verschillende plekken kan aannemen.
In de context van een nieuw woningproject in Merwede, Utrecht, te midden van een huizencrisis in Nederland, wilde ik voor het onderzoek beginnen bij mijn eigen zoektocht naar een huis en een thuis hier. Ik benader het begrip commons vanuit het sociale en het aardse. Hierbij begint commoning met het identificeren en benoemen van onze gedeelde problemen en verlangens in relatie tot de huizen situatie in Merwede en Utrecht. Daarnaast houd ik me bezig met de plaatsing van de openbare kunstopdrachten in Merwede als een gemeenschappelijk proces. Hiervoor werk ik op locatie, in verbinding met de wijken in en rond Merwede en in samenwerking met allerlei mensen: bewoners, kunstenaars, onderzoekers, producenten en doeners. Verder richt ik mij op de volgende thema’s: eigendom, landgebruik, werk, gezelligheid, cyclussen en circulariteit, en materialiteit van de gebouwde omgeving. Mijn onderzoeksvoorstel bevat onderzoek, collectieve productie en artistieke initiatieven (zowel tijdelijk als permanent) gefocust op verbondenheid tussen Merwede en de verschillende buurtwijken zoals Kanaleneiland, Transwijk en Rivierenbuurt. Zo zoek ik naar de ingrediënten voor een gelijkwaardige en rechtvaardige manier om de stad te produceren.
Als vervolg op mijn eerdere werk en eerste gesprekken in Merwede sinds de zomer van 2023, heb ik de volgende vragen als leidraad naar voren gebracht:
- Eigendom: wie is eigenaar van de stad?
- Aardse commons: waar komen bouwmaterialen vandaan?
- Commons: wat willen we gemeenschappelijk hebben tussen eigendom, huis, land, leven en cultuur?
- Auteurschap: wie bezit en onderhoudt de openbare kunst?
Het huidige stadsbeeld
Wereldwijd is de relatie tussen stad en de sfeer van de stad aan het veranderen van actieve inwoners naar gebruikers en consumenten. Ook in Nederland beweegt verstedelijking zich richting financiën en onroerend goed, ondersteund door grote leningen. Het resultaat is een onopgelost betaalbaar en toegankelijk woningprobleem waarbij mensen hun rechten over land, omgeving, de stad en de toekomst verliezen. Efficiëntie van hulpbronnen en duurzaamheid in relatie tot de bouwsector blijven dus dringende problemen van nieuwbouw en stadsuitbreiding.
Aan de andere kant zijn steden altijd de bodem geweest voor een collectief bestaan en verbeelding waarin verlangen en gestreden wordt naar gelijkwaardige en rechtvaardige manieren van leven. Steden bieden netwerken van steun en solidariteit die nodig zijn om naar die alternatieve mogelijkheden toe te werken. Hierin is het belangrijk dat de steden van de toekomst gezamenlijk worden gepland, ontworpen en geproduceerd. Wederzijdse hulp- en onderwijsstructuren gaan samen met nieuwe vormen van landgebruik- en huisvestingsmodellen. Wat kunnen andere scenario’s voor de stad zijn? En wat is er vandaag de dag eigenlijk mogelijk?
In de afgelopen dertig jaar zijn alternatieve denkbeelden voor steden verkleind en verminderd. Ondertussen blijven de sterkste en meest waardevolle initiatieven en acties bestaan tussen buren, vrienden, stadsgenoten, maatschappelijke infrastructuren en meer. Daarbij gaat het om structuren van steun om werelden te creëren, bewonen en delen waarin kwetsbaarheid niet wordt ontkend, maar omarmt als een component in ons dagelijks leven dat weer ruimte kan geven aan gemeenschappen van verandering, zorg en verantwoordelijkheid. Zou het in deze context een idee zijn om rond te dwalen, te luisteren en te zien wat we gemeen hebben?
De rol van openbare kunst
Als ik de laatste vraag terugbreng naar het begin dan gaat het laatste punt over de betekenissen van “openbare kunst”. Wat is publiek vandaag de dag als de betekenis van publiek is vervangen door consument en gebruiker? Sterker nog, voor wie zijn openbare kunstwerken bedoeld?
Het proces dat ik heb bedacht en het programma dat ik voor dit onderzoek heb samengesteld, is bedoeld om informatie en ervaringen te verzamelen. Zo worden bovenstaande vragen heroverwogen en beantwoord. Daarnaast is het doel om nieuwe commissie processen te bedenken voor nieuwe ideeën over het publieke. Tenslotte is het streven naar een meer uitgewerkt concept van commons. Hiervoor bestond het proces uit de volgende principes:
COLLECTIEF DENKEN, PROGRAMMEREN
Open en samengestelde programma's over het gebruik van de openbare ruimte. Iedereen die in/rond Merwede woont, draagt zijn steentje bij.
SAMENWERKEND, VOORTDUREND ONDERZOEK
Inwoners in/ rond Merwede
NGO’s, Collectieven, Stichtingen, Instellingen, Bewoners die zich betrokken voelen met Utrecht. Kunstenaars, producenten, makers, doeners. Voormalig onderzoek en toekomstig onderzoek.
COLLECTIEF EIGENDOM
Hoe kan een kunstwerk collectief eigendom zijn? Wat vertelt het ons over het bezitten van een eigen huis, een eigen ruimte, het stadsplein.
VAN BINNENBUITEN EN VAN BUITEN BINNEN
Van binnen naar buiten: materiaal
De dag dat ik het Merwede District voor het eerst bezocht, liep ik rond en was ik getuige van een artefact uit de Romeinse tijd die gevonden werd tijdens de opgravingen ter voorbereiding op de bouw. De tweede plaats die ik bezocht was keramiekfabriek Mobach uit 1914, nog steeds actief in de wijk. Andere bestaande voormalige industriële gebouwen worden gebruikt door verschillende creatieven, kunstenaars en gemeenschapsactoren, die een materiële band met de plaats hebben. Ik observeer ook de voorbereidingen voor de bouw, werkmachines, vrachtwagens, in- en uitrijden, water, aarde, rotsen.
Van buiten naar binnen: gemeenschap
Als ik de andere wijken rond Merwede bezoek, hebben de inwoners verschillende levens: bijeenkomstruimtes, werkruimtes, vrijetijd plekken, parken, gemeenschapscentra, bibliotheken enzovoort. Maar met Merwede hebben ze weinig te maken. De hoofdweg in het oosten en het kanaal in het westen scheiden Merwede en maken er een andere wereld van. Degenen in Merwede weten weinig van de buitenkant. Andersom zijn de andere wijken niet geïnteresseerd/weten ze niet veel van wie daar woont en wat er gebeurt.
Commoning als methode bevindt zich op dit kruispunt, omdat de methode zich richt op het verweven van de binnenkant met de buitenkant, de buitenkant met de binnenkant, heen en weer.