Lucht, licht en water

Er komt in samenwerking met de Universiteit Utrecht en TivoliVredenburg een zogenaamde Sky-Imager op het dak van TivoliVredenburg te staan. Die fotografeert 24 uur per dag in 360 graden de lucht boven de tunnel en stuurt de kleuren van de atmosfeer via internet door. Die kleuren zullen vanaf het plafond over de hele lengte van de tunnel worden geprojecteerd op de achterwand waardoor je de buitenlucht ook in de tunnel ervaart. Er is gekozen voor een bijzondere kwaliteit (LumenPulse LED) armaturen die de kleuren bijna tastbaar en heel zacht in elkaar overvloeiend op de muur zullen werpen. Spots op het water zullen iedere beweging van het water tot leven brengen op de muur. Zo ontstaat er een spel van verschillende in elkaar overlopende lagen licht waarin de ‘stem’ van het water zichtbaar wordt.

Informatie delen

De beelden die de Sky-Imager verzamelt zullen live in de tunnel te volgen zijn en ook online verzameld worden. RNDR maakt er visualisaties van. De samenwerkingen met de Universteit van Utrecht en ook met het KNMI sluiten op mooie manier aan op het kunstwerk; namelijk het toegankelijk en inzichtelijk maken van data. KNMI heeft de ambitie om Utrecht de “ Best bemeten stad van Europa” te maken. En de Universiteit van Utrecht zoekt naar manieren om het netwerk van Skyimagers ook toegankelijk te maken als open source database, onder meer voor de plaatsing van zonnepanelen. Met dit project blijken we op beide wensen vooruit te lopen.

Bijzonder project voor Gemeente Utrecht

We kunnen het kunstwerk helemaal integraal met de tunnel mee ontwerpen. Het kunstwerk wordt in de constructie van de waterweg en de tunnelbak verwerkt en afgestemd met de openbare verlichting van het fietspad. We onderzoeken samen met de programmeurs en ecologische adviseurs de schemering- en nachtopties voor het kunstwerk. Zo kunnen verschillende diersoorten die onder en boven water door de stad navigeren hopelijk ook hun weg blijven vinden en zal de tunnel voor veel soorten gebruikers als één geheel gaan aanvoelen.

Planning

Het Definitief Ontwerp is wat ons betreft nu zo goed als af. Voor de realisatie moeten we wel nog even geduld hebben omdat het kunstwerk wordt gerealiseerd tijdens de werkzaamheden in de tunnel. Er is sinds kort een nieuwe projectmanager aangesteld en die zal de planning komend jaar uitwerken met de aannemer. We verwachten dat de realisatie op zijn vroegst eind 2025 zal beginnen. De eerste beelden zullen dan ook gedeeld worden.

In maart 2024 heeft Xandra van der Eijk haar voortgang aan de kunstwerkgroep van de gemeente Utrecht gepresenteerd over Watery Worlds. De kunstwerkgroep was onder de indruk van de uitwerking en het onderzoek. Zij zijn enthousiast over de grote meerwaarde die dit zal geven aan de beleving van het kunstwerk.

Xandra van der Eijk is samen met gemeente Utrecht en uitvoerende partners begonnen aan het Definitieve Ontwerp dat eind september 2024 klaar moet zijn. De uitvoering moet helaas een tijdje in de koelkast, want er is vertraging opgetreden bij de herinrichting van de tunnel. De gemeente Utrecht kan nog geen aannemer vinden voor deze complexe klus. De verwachting is nu dat de werkzaamheden met een jaar opschuiven en dat het begin 2026 klaar zal zijn, inclusief het kunstwerk.

Het kunstprogramma Gemene Grond gaat over dat wat ons verbindt in de openbare ruimte. Komend jaar wordt het water van de Leidse Rijn door de van Sijpesteijntunnel verbonden aan de Singel. Het water krijgt meer ruimte en de connectie met het watersysteem van Utrecht en de Rijndelta van Nederland wordt sterker.

Met het kunstwerk Watery Worlds geeft kunstenaar Xandra van der Eijk het water een eigen stem door een artistieke ingreep met licht waarbij de wand en het plafond boven het water worden gevuld met karakteristieke patronen van waterreflecties. De wand vult zich over de lengte van de tunnel met de kleur van de atmosfeer buiten. De beleving van de tunnel wordt gevormd door de reflecties van bewegingen in het water, veroorzaakt door stroming, vissen, bootjes, druppels, passerende treinen, een hand die door het water gaat, etcetera.

Het werk is te ervaren als een natuurlijke aanvulling op de harde architectuur, zelfs in sneltreinvaart op de fiets, even ondergedompeld in een andere wereld. Het is een artistieke ingreep met een groots, visueel stimulerend effect. Het kunstwerk legt zo op poëtische wijze de nadruk op het verbindende water.

Xandra van der Eijk werkt in dit project nauw samen met onder meer Industrielicht en RNDR. Vanuit het kunstprogramma Gemene Grond is curator Suzanne Sanders betrokken. De projectleider is Carolien de Boer, beleidsadviseur van Culturele Zaken.

Licht

Naast spots direct op het water die de reflecties veroorzaken, worden de verschillende kleuren van de atmosfeer vanaf het plafond op de achterwand geprojecteerd. Na veel testmomenten in een winterse tunnel is gekozen om te werken met Opticolor, de nieuwste LED kleurtechniek van Lumenpulse die een heel 'tastbare' kwaliteit en diepte aan het licht geeft.

Programmering: RNDR en KNMI

Het bedrijf RNDR bouwt voor deze opdracht een systeem om de kleuren van de atmosfeer vast te leggen en te vertalen naar plafondverlichting over de hele lengte van de tunnel. Xandra is in gesprek geraakt met het KNMI, dat natuurlijk veel ervaring heeft met het verzamelen en vertalen van data over de atmosfeer. Dankzij hen zijn we bij een weerbestendige sky-imager uitgekomen: een onderhoudsarme, ronde camera die de hele atmosfeer in één keer kan vangen. De kleuren van de lucht worden vervolgens realtime vertaald naar de rij verlichting in de tunnel. Deze informatie wordt opgeslagen en kan dus ook (online) met publiek worden gedeeld. De kleuren van de atmosfeer zijn in Nederland nog niet eerder voor lange tijd gemonitord. Ook het KNMI is geïnteresseerd in het verzamelen van deze data.

Samenwerking Universiteit Utrecht

Xandra is bovendien in gesprek geraakt met Prof. Dr. Wilfried van Sark, hoogleraar Integratie van zonne-energie aan het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling van de Universiteit Utrecht. Hij doet onderzoek naar de hoeveelheid zon en wolken in de stad en bepaalt zo welke plekken de meeste potentie hebben voor zonnepanelen. Hij is bezig een netwerk van sky imagers op te zetten om data met elkaar te vergelijken en is bereid om mee te helpen met de installatie van onze sky-imager.

Rekening houden met milieu & natuur

Het ontwerp wordt niet alleen technisch uitgedacht maar ook afgestemd met de stadsecologen. De natuurlijke omgeving buiten de tunnel wordt nagebootst in de tunnel. De verlichting wordt geprogrammeerd om mee te gaan in een dag- en nachtritme en neemt de kleur van de atmosfeer aan. De kleur wordt 's avonds aangepast voor nachtdieren door het kleurspectrum richting amber te bewegen. Het licht komt van bovenaf op het water en verstoort zo ook geen onderwaterbewoners.

We onderzoeken ook met de stadsecologen of we langs de onderkant van de achterwand beplanting kunnen laten groeien op kokosvezelrollen. Dit kan een zachtere overgang tussen het water en de wand opleveren. De rollen zouden bovendien een drijvende corridor tussen de groene oevers aan weerszijden van de tunnel kunnen vormen zodat kleine dieren zich ook door de tunnel zouden kunnen verplaatsen.

Vervolg

De planning van de uitvoering van het werk (tegelijkertijd met de hele tunnel) is op dit moment nog niet helemaal zeker. In de komende maanden hopen we daar meer zicht op te krijgen en werken wij verder aan het definitieve ontwerp.

We zijn uiteraard benieuwd naar jullie reacties op al het bovenstaande. Voor meer informatie kun je contact opnemen met Suzanne Sanders: suzanne@gemenegrond.nl