Xandra van der Eijk is samen met gemeente Utrecht en uitvoerende partners begonnen aan het Definitieve Ontwerp dat eind september 2024 klaar moet zijn. De uitvoering moet helaas een tijdje in de koelkast, want er is vertraging opgetreden bij de herinrichting van de tunnel. De gemeente Utrecht kan nog geen aannemer vinden voor deze complexe klus. De verwachting is nu dat de werkzaamheden met een jaar opschuiven en dat het begin 2026 klaar zal zijn, inclusief het kunstwerk.

Het kunstprogramma Gemene Grond gaat over dat wat ons verbindt in de openbare ruimte. Komend jaar wordt het water van de Leidse Rijn door de van Sijpesteijntunnel verbonden aan de Singel. Het water krijgt meer ruimte en de connectie met het watersysteem van Utrecht en de Rijndelta van Nederland wordt sterker.

Met het kunstwerk Watery Worlds geeft kunstenaar Xandra van der Eijk het water een eigen stem door een artistieke ingreep met licht waarbij de wand en het plafond boven het water worden gevuld met karakteristieke patronen van waterreflecties. De wand vult zich over de lengte van de tunnel met de kleur van de atmosfeer buiten. De beleving van de tunnel wordt gevormd door de reflecties van bewegingen in het water, veroorzaakt door stroming, vissen, bootjes, druppels, passerende treinen, een hand die door het water gaat, etcetera.

Het werk is te ervaren als een natuurlijke aanvulling op de harde architectuur, zelfs in sneltreinvaart op de fiets, even ondergedompeld in een andere wereld. Het is een artistieke ingreep met een groots, visueel stimulerend effect. Het kunstwerk legt zo op poëtische wijze de nadruk op het verbindende water.

Xandra van der Eijk werkt in dit project nauw samen met onder meer Industrielicht en RNDR. Vanuit het kunstprogramma Gemene Grond is curator Suzanne Sanders betrokken. De projectleider is Carolien de Boer, beleidsadviseur van Culturele Zaken.

Naast spots direct op het water die de reflecties veroorzaken, worden de verschillende kleuren van de atmosfeer vanaf het plafond op de achterwand geprojecteerd. Na veel testmomenten in een winterse tunnel is gekozen om te werken met Opticolor, de nieuwste LED kleurtechniek van Lumenpulse die een heel 'tastbare' kwaliteit en diepte aan het licht geeft.

Het bedrijf RNDR bouwt voor deze opdracht een systeem om de kleuren van de atmosfeer vast te leggen en te vertalen naar plafondverlichting over de hele lengte van de tunnel. Xandra is in gesprek geraakt met het KNMI, dat natuurlijk veel ervaring heeft met het verzamelen en vertalen van data over de atmosfeer. Dankzij hen zijn we bij een weerbestendige sky-imager uitgekomen: een onderhoudsarme, ronde camera die de hele atmosfeer in één keer kan vangen. De kleuren van de lucht worden vervolgens realtime vertaald naar de rij verlichting in de tunnel. Deze informatie wordt opgeslagen en kan dus ook (online) met publiek worden gedeeld. De kleuren van de atmosfeer zijn in Nederland nog niet eerder voor lange tijd gemonitord. Ook het KNMI is geïnteresseerd in het verzamelen van deze data.

Xandra is bovendien in gesprek geraakt met Prof. Dr. Wilfried van Sark, hoogleraar Integratie van zonne-energie aan het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling van de Universiteit Utrecht. Hij doet onderzoek naar de hoeveelheid zon en wolken in de stad en bepaalt zo welke plekken de meeste potentie hebben voor zonnepanelen. Hij is bezig een netwerk van sky imagers op te zetten om data met elkaar te vergelijken en is bereid om mee te helpen met de installatie van onze sky-imager.

Het ontwerp wordt niet alleen technisch uitgedacht maar ook afgestemd met de stadsecologen. De natuurlijke omgeving buiten de tunnel wordt nagebootst in de tunnel. De verlichting wordt geprogrammeerd om mee te gaan in een dag- en nachtritme en neemt de kleur van de atmosfeer aan. De kleur wordt 's avonds aangepast voor nachtdieren door het kleurspectrum richting amber te bewegen. Het licht komt van bovenaf op het water en verstoort zo ook geen onderwaterbewoners.

We onderzoeken ook met de stadsecologen of we langs de onderkant van de achterwand beplanting kunnen laten groeien op kokosvezelrollen. Dit kan een zachtere overgang tussen het water en de wand opleveren. De rollen zouden bovendien een drijvende corridor tussen de groene oevers aan weerszijden van de tunnel kunnen vormen zodat kleine dieren zich ook door de tunnel zouden kunnen verplaatsen.

De planning van de uitvoering van het werk (tegelijkertijd met de hele tunnel) is op dit moment nog niet helemaal zeker. In de komende maanden hopen we daar meer zicht op te krijgen en werken wij verder aan het definitieve ontwerp.

We zijn uiteraard benieuwd naar jullie reacties op al het bovenstaande. Voor meer informatie kun je contact opnemen met Suzanne Sanders: suzanne@gemenegrond.nl