Watery Worlds
(Werktitel)
Gemeente Utrecht werkt bij het Westplein aan het aanpassen van de wegen, de aanleg van bruggen, kades, oevers en parken, woningen en de aanpassing van tunnels. Een belangrijk onderdeel van de plannen is de nieuwe waterverbinding van de Leidse Rijn met de singel (Stadsbuitengracht).
Over de kunstopdracht Van Sijpesteijntunnel
Straks is het mogelijk om via de Van Sijpesteijntunnel onder de treinsporen door te varen naar het oostelijke of het westelijk deel van de stad. De Van Sijpesteijntunnel is een voetgangers- en fietserstunnel die onder de sporen van het Centraal Station van Utrecht doorloopt. De tunnel maakt deel uit van de belangrijke route die fietsers in één rechte lijn vanuit Leidsche Rijn naar Utrecht Science Park brengt, en andersom. Per dag komen er duizenden fietsers en voetgangers door de tunnel.
Een belangrijke vraag voor Gemene Grond is: Hoe kan een integraal ontworpen kunstwerk bijdragen aan een aantrekkelijke en betekenisvolle plek voor al deze passanten, daarbij aansluitend bij de al geplande aanpassingen en uit te voeren werkzaamheden.
Proces
De kunstopdracht in de Van Sijpesteijntunnel is een vervolg op het kunstonderzoek Water is What We Make It. Waarin het thema ‘hydrocommons’ en de manieren waarop we in de openbare ruimte met elkaar verbonden zijn centraal staan. Even een korte uitleg tussendoor: hydro betekent water en commons betekent gemeenschappelijk bezit. Oftewel, water dat van ons allemaal is. De deelnemers bekeken de Leidse Rijn niet als een onderzoeksobject of economische entiteit, maar als een levend organisme met een eigen geschiedenis en levende populatie.
Voor de opdracht is een kunstwerkgroep samengesteld, zij zijn de opdrachtgever van de kunstenaar. Leden van de werkgroep werken zelf mee aan het project rond de Van Sijpesteijntunnel. In deze groep zitten veel experts, zoals een landschapsarchitect, een stadsecoloog, een ontwerper openbare ruimte en kunstadviseurs. De kunstwerkgroep heeft een ‘programma van eisen’ opgesteld, waarin de plek, het onderwerp en het doel van het kunstwerk zijn beschreven. Meerdere kunstenaars hebben de locatie bekeken en achtergrondinformatie gekregen, onder meer vanuit het kunstonderzoek ‘Water is What We Make It’. De kunstenaars hebben een aantal maanden aan voorstellen gewerkt en hebben het laten zien aan de kunstwerkgroep en aan een klankbordgroep. In de klankbordgroep zitten bewoners en ondernemers rondom de Van Sijpesteijntunnel. De klankbordgroep kon vragen stellen aan meerdere kunstenaars en hun reacties mondeling en op papier meegeven aan de kunstwerkgroep. Dankzij deze adviezen heeft de kunstwerkgroep voor het voorstel van Xandra van der Eijk gekozen: Waterwerelden (voorlopig werktitel).
Het kunstwerk WATERY WORLDS
Kunstenaar Xandra van der Eijk over het kunstwerk:
“WATERY WORLDS is een artistieke ingreep met licht aan de waterzijde van de tunnel, waarbij de wand en het plafond boven het water worden gevuld met de karakteristieke waterreflectiepatronen, en een wand- en plafondvullend kleurlicht gebaseerd op de daadwerkelijke kleur van de atmosfeer buiten. Het water krijgt in het voorstel een eigen stem. Alle werelden zijn verenigd in de beweging van het water, de installatie is zo op een natuurlijke manier interactief. Het werk benadrukt de lange lijn van de tunnel, in aanvulling op de architecturale beslissingen. Iedereen kan het ervaren en meekrijgen, zelfs in sneltreinvaart op de fiets, even ondergedompeld in een andere wereld. Het is simpel, effectief, heeft een groots effect, verbindt, is visueel stimulerend en legt op poëtische wijze de nadruk op het water. De natuurlijke omgeving wordt nagebootst binnen, de verlichting wordt geprogrammeerd om mee te gaan in een dag- en nachtritme. De kleur wordt zo ’s avonds automatisch geschikt voor donker-minnende bewoners zoals vleermuizen. Het licht komt bovendien van bovenaf en verstoort zo geen onderwaterbewoners”.
Over de kunstenaar
Xandra van der Eijk is een hedendaagse kunstenaar die haar artistieke praktijk verweeft met de natuur en wetenschap. Zij verdiept zich in hoe een specifieke plek ons iets kan zeggen over ongeziene processen en levens die zich afspelen buiten het menselijk bewustzijn, maar waar we wel mee verbonden zijn. Xandra van der Eijk wil het menselijk perspectief verbreden om zo te streven naar een meer gelijkwaardige manier van samenleven; met mensen onder elkaar, maar ook met onze omgeving, en alles wat we daarin als levend of levendig kunnen beschouwen.
Wat ging goed aan dit project?
Bijzonder aan deze kunstopdracht is dat we de tijd en ruimte hebben genomen om ons te verdiepen in het gebied. Daardoor zijn we tot een programma van eisen gekomen waarbij de focus niet alleen op de locatie ligt, maar veel breder dan dat: het verbindende water van de Leidse Rijn en alle vormen van leven daarin. Daarmee krijgt de tunnel meer betekenis: niet alleen een verkeersverbinding van A naar B, maar ook een ontmoeting met een andere wereld en bewustwording van andere vormen van leven en met wie we de ruimte delen. Het programma Water is What We Make It was daarvoor een belangrijke inspiratiebron. Bij de presentatie van de schetsontwerpen is naast de kunstwerkgroep een klankbordgroep uitgenodigd, met bewoners en ondernemers uit de omgeving van de Van Sijpesteijntunnel. Daarmee hebben we geprobeerd een zo breed mogelijke visie op de ontwerpen te verkrijgen. Het proces is door alle deelnemers als nuttig en inspirerend ervaren.
Leerpunt: klankbordgroep eerder betrekken
We hebben de klankbordgroep uitgenodigd voor de presentatie van de schetsontwerpen. Bij nieuwe opdrachten is het beter om al bij het opstellen van een programma van eisen een klankbordgroep mee te laten denken en praten. Transparantie is belangrijk, maar lost niet alles op. Bekijk het project van Xandra, als voorbeeld.
Belangrijke momenten
Momenteel is Prorail, als eigenaar van de tunnel, bezig met het definitieve ontwerp van de keerwand. De aanleg van de keerwand en de herinrichting van de tunnel vinden plaats voor of na de zomer van 2024. De tunnel moet in de loop van 2025 klaar zijn. De oplevering van het kunstwerk zal samenvallen met de heropening van de tunnel in 2025.
Kunstwerkgroep
Senior landschapsontwerper: Jona Geers
Ontwerper Openbare ruimte: Rien Streefkerk
Adviseur Groen: Pacalle Dekker
Artistiek Team Gemene Grond (ABKV): Suzanne Sanders en Carlijn Diesfeldt
Bureau Spoorbouwmeester: Evelien de Munck Mortier
Gebiedscoördinator Stationsgebied en Lombokplein Gemeente Utrecht:
Carla Mesman
Projectleider Culturele Zaken Gemeente Utrecht: Carolien de Boer
Klankbordgroep
Simon de Jong: De Stek
Erwin Ruijter: Bewoner Sijp
Angelina Kumar: Creative Playground / Perron West
Wilma Kreikamp: Trekkingsgebied ondernemers 60B en 60C
Connie van Doorn: Creative Valley, Hoog Catharijne
Charlie Hoge Hotels: Trekkingsgebied 60a
Lara Simons: Green Business Club Stationsgebied
Mede tot stand gekomen met een bijdrage van
Mondriaan Fonds
BPD Cultuurfonds
Ondernemersfonds Utrecht
Gemeente Utrecht
